Bibliothecaresse en directrice Eleonora Gehner duikt onder
De Duitse bezetting in de Tweede Wereldoorlog heeft invloed op alle facetten van de samenleving. Ook op de bibliotheek, want de bezetter gebruikt bibliotheken om de samenleving te ‘verduitsen.’ Dat begint met het weren van ongewenste auteurs uit de collectie. In de hoop te kunnen blijven bestaan, gaat de bibliotheek hier in eerste instantie in mee, in lijn met de landelijke stichting van openbare leeszalen. De bibliotheek was een van de weinige afleidingen voor de Apeldoorners, en trok veel bezoekers.
De Leeszaal voelt zich genoodzaakt om mee te werken aan de regels van de bezetter. Maar waar trek je de grens? Het bestuur van de bibliotheek wordt in 1942 gedwongen uitgebreid met twee leden van de NSB. Het jaar daarna volgt een dwingend ‘aanbod’ van de Nederlandse Kultuurraad om 160 Duitse boeken aan de collectie toe te voegen. Het bibliotheekbestuur probeert het aanbod af te wijzen, of in elk geval maar deels aan te nemen. Daar gaat de bezetter niet in mee. Onder druk van burgemeester Dirk Frans Pont, lid van de NSB, wordt het aanbod toch geaccepteerd. Anders zou de subsidies stopgezet worden.
Op 12 mei 1944 besluit het oorspronkelijke bestuur niet langer mee te werken. Uit protest trekken alle niet-NSB leden zich terug. Ook bibliothecaresse en directrice Eleonora Gehner verzet zich. Op 1 juni 1944 stapt ze op en negeert daarbij haar opzegtermijn. Ze ziet zich gedwongen onder te duiken. Een goede keuze want de bezetter probeert haar voor sabotage te arresteren. Eleonora Gehner is de enige directrice in Nederland die ontslag nam vanwege de invloed en beslissingen van de bezetter. Na haar vertrek melden de meeste personeelsleden zich ziek en veel Apeldoorners zeggen hun lidmaatschap op. Nu de NSB’ers volledige controle over de bibliotheek hebben, vervallen de collectie en het gebouw in chaos. Kostbare boeken worden gestolen en het meubilair wordt opgestookt. Na de bevrijding keert Eleonora Gehner terug om de bibliotheek weer op te bouwen.
