Gradus ten Pas vestigt zich in Apeldoorn

Gradus, Johannes’ vader, arriveert in 1896 in Apeldoorn. Hij is 63 jaar oud, twee keer weduwnaar en heeft een drankprobleem. Gradus trekt in bij het jonge gezin van zijn zoon Johannes die al eerder naar Apeldoorn is verhuisd. Daar blijft hij niet heel lang want vader en zoon hebben een moeilijke relatie.
Gradus is van oorsprong textielverver, maar echt betaald werk vindt hij in Apeldoorn niet. Zijn enige bron van inkomsten is zijn schilderkunst. Apeldoornse middenstanders en industriëlen betalen Gradus om hun bedrijven en huizen te vereeuwigen. Zo schildert hij de winkel van Westhoff, de wasserij van Uit den Bogaard, de boerderij van Vosselman, de papierfabriek van Van Gelder, enzovoort...
Soms schildert Gradus ook in ruil voor kost en inwoning of om zijn drankrekening te betalen. In hotel-restaurant Den Eikenboom in Loenen hangt nog altijd een echte G. ten Pas'.

Het Hoogeland
Gradus’ schilderijen zijn gemakkelijk te herkennen. Hij heeft zichzelf leren schilderen en past vaak dezelfde schilderstrucs toe en niet altijd even subtiel. Zo maakt hij de voorgrond altijd donkerder om diepte te suggereren. Zijn taferelen ogen landerig, met veel lucht en groen, maar ook is er bijna altijd wel een van de fabrieksschoorstenen te zien die zo kenmerkend zijn voor het Apeldoorn dat in die tijd ontstaat.
De aan lager wal geraakte Gradus belandt uiteindelijk in de landloperskolonie Het Hoogeland in Beekbergen. Daar overlijdt hij op 2 september 1899.

In de fabriek
Gradus’ zoon Johannes is in 1893 vanuit het Lochem naar ‘booming’ Apeldoorn verhuisd. Hij is dan 24 jaar. Met zijn vrouw Johanna en zoontje Gradus Lammert woont hij aan de Christiaan Geurtsweg in de wijk Eendracht, dan nog aan de rand van het dorp. Op een steenworp staan de moderne papierfabriek van Van Gelder en de stoomwasserijen aan de Ugchelse Beek. Nóg een steenworp verder ligt het lege platteland van de Veluwe, even ongestoord als eeuwen daarvoor.

Met zijn overleden vader deelt hij een liefde voor palet en penseel, maar met schilderen begint hij pas na 1910. Voor Johannes is het een hobby, de dagelijkse kost verdient hij als arbeider in de sigarenfabriek van Vervoort en later als sorteerder in wasserij De Nijverheid aan de Veenweg. Zijn schaarse vrije tijd brengt Johannes bij voorkeur door achter zijn schildersezel. Anders dan bij zijn vader, is in Johannes’ schilderijen de moderne tijd geheel afwezig: bij hem geen schoorstenen, maar schapen op de hei en koeien aan het water, met hier en daar een herder of een boerin.

‍