Jan Smit klapt uit de school

Anti-koloniaal
Smit vindt dat Nederland afstand moet doen van Indonesië. Eigenlijk levert Indië weinig op, zo redeneert hij, omdat je winst verkregen door koloniale uitbuiting buiten beschouwing zou moeten laten. Het hoeft geen kolonie te blijven om er handel mee te kunnen drijven. En mooie carrières kunnen zeker geen reden zijn voor een kolonie! Ondertussen moet Nederland er een groot leger onderhouden vanwege de Atjeh-oorlog en omdat andere landen een oogje op “onze” koloniën hebben.

Conflict
Smits standpunt is omstreden. Omdat hij zich in zijn lezingen bovendien uitspreekt tegen het koningshuis en vóór het algemeen stemrecht, spreekt schooldirecteur Hakkert hem aan. Er ontstaat een arbeidsconflict, uitmondend in een scheldpartij in de lerarenvergadering. Daarbij noemt Smit de zoon van burgemeester Van Hasselt een “erg domme leerling” en “boodschappenjongen voor zijn vader”. Dat is niet verstandig, de burgemeester is ook lid van de Commissie van Toezicht van de KHBS...

Nationale rel
Op 30 september 1887 krijgt Smit zijn ontslag aangezegd. Hij stuurt hierop een brief naar de Koning en het wordt een nationale rel die tot in Indië de kranten haalt.
Het ontslag zou in strijd zijn met de vrijheid van meningsuiting, want op zijn lessen op school is niets aan te merken. Anderen stellen dat hij is ontslagen vanwege zijn te felle toon. En er wordt op gewezen dat Smit een socialist is, die extra gevaarlijk is voor de jeugd “vooral wanneer ze met dien leermeester wegens deszelfs grappen waarmede hij gewoon is zijn onderwijs te kruiden, veel op hebben.” Met andere woorden: juist zijn populariteit als leraar heeft hem genekt.

Ballingsoord
Smit vindt een aanstelling in Noord-Groningen. Aan zijn vriend Ferdinand Domela Nieuwenhuis schrijft hij het hoge noorden als een ballingsoord te ervaren, maar het heeft één voordeel: je hebt geen last van je buren.

Dit verhaal is geschreven door Jacqueline Bonnes, lid Onderzoeksgroep Koloniaal Verleden Apeldoorn, in opdracht van CODA

‍